Włączenie społeczne, będące zjawiskiem przeciwnym do wykluczenia społecznego to proces, w którym podejmowane są różne działania prowadzące do włączenia i integracji społecznej jednostek i grup społecznych do życia szerszego społeczeństwa. Działania takie prowadzone są m.in. pośród osób niepełnosprawnych, chorych, ubogich, bezrobotnych czy starszych. Proces włączenia społecznego jest długotrwały, wymaga zaangażowania wielu stron i ogromnych chęci samej zainteresowanej grupy społecznej. Przeprowadzony dobrze pozwala jednak mieć nadzieję, że wspólnie jesteśmy w stanie budować bardziej zgrane, zorganizowane, współpracujące ze sobą społeczeństwo. Jak przebiega włączenie społeczne i jakie działania są podejmowane, by przeciwdziałać marginalizacji jednostek?
Na czym polega włączenie społeczne?
Zadaniem programów inkluzji społecznej jest takie integrowanie jednostek i grup społecznych, by pomimo różnic materialnych, kulturowych i zdrowotnych były one w stanie sprawniej współgrać z szeroko pojętym społeczeństwem lokalnym oraz globalnym. Przez różnego rodzaju działania podejmowane na szczeblu miejskim, gminnym, wojewódzkim czy ogólnokrajowym, samorządy oraz niezależnie organizacje są w stanie prowadzić włączenie społeczne w różnych grupach dotkniętych zjawiskiem marginalizacji. Problem włączenia społecznego dotyczy nie tylko ubóstwa dochodowego, ale często także innych obszarów życia – problemów ze znalezieniem i utrzymaniem zatrudnienia, chorób, niepełnosprawności, uzależnień, wieku starczego, ograniczonego dostępu do edukacji i kultury czy braku dostępu do nowych technologii i świata wirtualnego. Okres pandemii pokazał doskonale, jak wielkim problemem jest wykluczenie cyfrowe i jak bardzo nie zdajemy sobie sprawy z tego, że brak dostępu do Internetu i komputera może dla wielu osób oznaczać niewidzialność społeczną. Jeśli chcemy być społeczeństwem zgranym i rozwijającym się, wykluczenie społeczne musi być zwalczane z pomocą działań w kierunku inkluzji.
U podstaw włączenia społecznego leżą działania, które dają osobom marginalizowanym możliwość uczestnictwa w obszarach życia społecznego, z których na co dzień są wykluczeni. Mowa tu m.in. o tworzeniu dostępu do wydarzeń kulturowych, spotkań społecznych, inicjatyw wymagających zaangażowania i współpracy, a także budowania atmosfery akceptacji i zrozumienia wśród osób, które przyłączają się do marginalizacji poszczególnych grup społecznych. Przykładów nie trzeba szukać daleko – kampanie organizowane na rzecz pomocy osobom starszym, które w trakcie pandemii koronawirusa nie mogły samodzielnie wybrać się na zakupy czy załatwić swoich spraw urzędowych pokazały doskonale na czym polega włączenie społeczne i jak, z pomocą małej społeczności lokalnej, można zorganizować działania pomagające na co dzień marginalizowanej i odczuwającej skutki wykluczenia społecznego grupie.
Włączenie społeczne przeciwdziałaniem dla dyskryminacji i marginalizacji jednostek
Tematem, który należy poruszyć w ramach rozmowy o marginalizacji i wykluczeniu społecznym jest także dyskryminacja – jedna z bezpośrednich przyczyn wzmacniania poczucia izolacji społecznej wśród niektórych grup i jednostek. Ignorancja społeczna często przekłada się na brak akceptacji dla osób, które z powodu niezależnych od siebie wydarzeń losowych stały się niepełnosprawne, chore, ubogie lub nie do końca przystosowane do poruszania się w dynamicznie zmieniającym się świecie. Dyskryminowanie takich osób prowadzi do dalszego wykluczenia, stąd potrzeba zaangażowania wszystkich w działania prowadzące do włączenia społecznego.
Budowanie świadomości o potrzebach, wymaganiach, ale i możliwościach i wartości społecznej osób marginalizowanych powoli, ale skutecznie buduje zainteresowanie i zaangażowanie w działania na rzecz ich włączenia społecznego. W przestrzeni publicznej i społecznościach lokalnych coraz częściej widzi się aktywne programy angażowania osób niepełnosprawnych, chorych, ubogich czy starszych w tworzenie dóbr, z których korzystać będą wszyscy. Powracając do przykładu pandemii mogą być to inicjatywy wspólnego szycia maseczek ochronnych czy wspomniane już programy pomocy osobom starszym, ale działań na rzecz włączenia społecznego wypływających od bardziej uprzywilejowanych grup społecznych pojawia się coraz więcej. Otwieramy się na grupy marginalizowane, tworząc w efekcie silniejsze i bardziej świadome społeczeństwo.
Sposoby przeciwdziałania marginalizacji jednostek
Działania na rzecz włączenia społecznego mogą wychodzić z trzech stron i dopiero wspólne działanie wszystkich zapewnia najlepsze efekty. Pierwszą z grup będą różnego rodzaju organizacje, a także samorządy tworzące programy edukacji kulturowej, animacji społecznej, pomocy dla potrzebujących czy różnego rodzaju szkolenia eliminujące bariery pomiędzy poszczególnymi grupami społecznymi. Aby programy takie zadziałały potrzeba jednak zarówno chęci ze strony jednostek wykluczonych, które dostrzegają potrzebę lepszego współżycia ze społeczeństwem i chcą podjąć działania w stronę włączenia, jak i od samego społeczeństwa, które musi wykazać się zrozumieniem, akceptacją i chęcią integracji.
